Hang Tiên Ông – còn gọi là hang cái Đục (bản đồ của người Pháp trước gọi là Grotle du Cieau) nằm trên đảo chiếc Tai, thuộc cụm đảo Hang Trai, ngay sau lưng làng chài Cửa Vạn trên Vịnh Hạ Long.
75 năm trước, năm 1938, nhà khảo cổ học người Thụy Điển tên là J.Anderson đã có chuyến hành trình dò hỏi vết tích người Việt cổ dọc ven bờ và trên những đảo thuộc Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long, trong đấy có hang Tiên Ông. ở đây, ông đã phát hiện các lớp trầm tích khổng lồ cất đầy vỏ ốc suối và một số dụng cụ bằng đá cuội tương đối thô sơ. Hang Tiên Ông đã được đánh dấu là điểm di tích khảo cổ trên bản đồ phân bố những di chỉ của người Hạ Long cổ trên Vịnh Hạ Long bắt đầu từ phát hiện đó.
nếu hầu hết các hang động trên Vịnh Hạ Long có đặc điểm chung là miệng hang vừa phải, hoặc lúc vào trong hang, lòng hang vô cùng rộng thì hang Tiên Ông lại có cấu tạo gần như trái lại. mồm hang rất rộng (70m), giống như một “hàm ếch”, nền hang cao cách mặt biển ngày nay khoảng 5m. Bên ngoài cửa hang có hơi nhiều khối thạch nhũ rơi xuống – dấu vết kiến tạo địa chất của tự nhiên. Lòng hang dốc dần vào trong, sâu khoảng 50m. Theo điều tra của Ban điều hành Vịnh Hạ Long, lòng hang Tiên Ông rộng ước khoảng hơn 1.000m2. tại khoảng giữa hang, những măng, nhũ đá buông từ trên xuống và cả mọc trong khoảng bên dưới lên như tạo thành bức bình phong, chia hang thành hai ngăn. tại ngăn phía trong có một khối nhũ đá, trông gần xa giống hình một ông bụt, người dân chài lấy đấy mà gọi tên gọi hang là hang Tiên Ông. Do khuôn mặt hang quay về hướng đông nam, trước cửa hang lại có nhiều khối thạch nhũ rơi xuống kê chắn nên ko khí trong hang luôn khoáng đãng, mát về mùa hè, mùa đông thì tránh được đáng kể các cơn gió lạnh.Ngày 17-11-2007, sau nhiều lần thăm dò, các nhà khảo cổ của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã tiến hành khai quật một số điểm trong hang Tiên Ông với tổng diện tích 60m2. Kết quả đã thu được một số công cụ bằng đá gồm rìu đá, dao đá, các mảnh gốm, xương động vật trên cạn v.v.. các dụng cụ đá chế tác còn hơi thô sơ, mới chỉ là ghè một khuôn mặt hoặc hai khuôn mặt trên bề khuôn mặt dụng cụ. Đặc biệt, chiếm số lượng nhiều nhất là những lớp trầm tích vỏ của loài ốc nước ngọt (97%) bao gồm ốc núi (có họ và tên kỹ thuật là Cyclophorus) và ốc suối (Melania); còn lại là vỏ các loài thân mềm nước mặn như hà, sò v.v.. Theo những báo cáo kỹ thuật công bố sau đấy thì hang Tiên Ông chính là một trong những điểm cư trú, sinh sống của người Hạ Long cổ, cách hôm nay khoảng 10.000-8.000 năm, tương đương đối với di chỉ hang Soi Nhụ trên Vịnh Bái Tử Long, thuộc giai đoạn Văn hoá Hoà Bình – Bắc Sơn (sơ kỳ đá mới).
Sự xuất hiện của nhiều vỏ ốc nước ngọt được coi là tàn dư thức ăn của người Hạ Long cổ trong hang Tiên Ông cho thấy vào giai đoạn 1 vạn năm trước, nơi đây vẫn còn là lục địa. Kết luận này của những nhà khảo cổ phù hợp đối với nghiên cứu của các nhà địa chất học về lịch sử hình thành Vịnh Hạ Long. đối với đặc điểm chung, phương thức sống của người Việt cổ công đoạn sơ kỳ đá vừa mới là hái lượm và săn bắn, người Hạ Long cổ ở hang Tiên Ông đã khai thác nguồn thức ăn tự nhiên từ sông, suối và bước đầu khai thác những sản vật biển. Họ đã lấy hang Tiên Ông làm ngôi nhà tự nhiên cho mình để trú ngụ.
nếu hầu hết các hang động trên Vịnh Hạ Long có đặc điểm chung là miệng hang vừa phải, hoặc lúc vào trong hang, lòng hang vô cùng rộng thì hang Tiên Ông lại có cấu tạo gần như trái lại. mồm hang rất rộng (70m), giống như một “hàm ếch”, nền hang cao cách mặt biển ngày nay khoảng 5m. Bên ngoài cửa hang có hơi nhiều khối thạch nhũ rơi xuống – dấu vết kiến tạo địa chất của tự nhiên. Lòng hang dốc dần vào trong, sâu khoảng 50m. Theo điều tra của Ban điều hành Vịnh Hạ Long, lòng hang Tiên Ông rộng ước khoảng hơn 1.000m2. tại khoảng giữa hang, những măng, nhũ đá buông từ trên xuống và cả mọc trong khoảng bên dưới lên như tạo thành bức bình phong, chia hang thành hai ngăn. tại ngăn phía trong có một khối nhũ đá, trông gần xa giống hình một ông bụt, người dân chài lấy đấy mà gọi tên gọi hang là hang Tiên Ông. Do khuôn mặt hang quay về hướng đông nam, trước cửa hang lại có nhiều khối thạch nhũ rơi xuống kê chắn nên ko khí trong hang luôn khoáng đãng, mát về mùa hè, mùa đông thì tránh được đáng kể các cơn gió lạnh.Ngày 17-11-2007, sau nhiều lần thăm dò, các nhà khảo cổ của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã tiến hành khai quật một số điểm trong hang Tiên Ông với tổng diện tích 60m2. Kết quả đã thu được một số công cụ bằng đá gồm rìu đá, dao đá, các mảnh gốm, xương động vật trên cạn v.v.. các dụng cụ đá chế tác còn hơi thô sơ, mới chỉ là ghè một khuôn mặt hoặc hai khuôn mặt trên bề khuôn mặt dụng cụ. Đặc biệt, chiếm số lượng nhiều nhất là những lớp trầm tích vỏ của loài ốc nước ngọt (97%) bao gồm ốc núi (có họ và tên kỹ thuật là Cyclophorus) và ốc suối (Melania); còn lại là vỏ các loài thân mềm nước mặn như hà, sò v.v.. Theo những báo cáo kỹ thuật công bố sau đấy thì hang Tiên Ông chính là một trong những điểm cư trú, sinh sống của người Hạ Long cổ, cách hôm nay khoảng 10.000-8.000 năm, tương đương đối với di chỉ hang Soi Nhụ trên Vịnh Bái Tử Long, thuộc giai đoạn Văn hoá Hoà Bình – Bắc Sơn (sơ kỳ đá mới).
Sự xuất hiện của nhiều vỏ ốc nước ngọt được coi là tàn dư thức ăn của người Hạ Long cổ trong hang Tiên Ông cho thấy vào giai đoạn 1 vạn năm trước, nơi đây vẫn còn là lục địa. Kết luận này của những nhà khảo cổ phù hợp đối với nghiên cứu của các nhà địa chất học về lịch sử hình thành Vịnh Hạ Long. đối với đặc điểm chung, phương thức sống của người Việt cổ công đoạn sơ kỳ đá vừa mới là hái lượm và săn bắn, người Hạ Long cổ ở hang Tiên Ông đã khai thác nguồn thức ăn tự nhiên từ sông, suối và bước đầu khai thác những sản vật biển. Họ đã lấy hang Tiên Ông làm ngôi nhà tự nhiên cho mình để trú ngụ.
Tháng 11-2011, theo quyết định phê duyệt của UBND thức giấc, hang Tiên Ông được mở cửa đưa khách vào thăm quan, nằm trong tuyến du lịch cùng với Trung tâm Văn hoá nổi Cửa Vạn, làng chài Cửa Vạn, hồ Ba Hầm. Cùng với các hang động như Mê Cung, Thiên Long, Soi Nhụ, Đông Trong… hang Tiên Ông là một địa chỉ không thể bỏ qua của các nhà công nghệ cũng như du khách nào muốn tìm hiểu về lịch sử cư trú của người Hạ Long cổ trên Vịnh Hạ Long./.