Lũng Vân bao gồm các ngọn núi cao hùng vĩ điệp trùng thập thò trong mây, với những tuyến đường nhỏ nhưng dốc cao và vô cùng hiểm trở…Chính vì các điều kiện thiên nhiên và địa hình đấy, nơi đây đã từng là điểm tới của một số lực lượng phượt và off-road muốn trốn tránh sự ầm ĩ thành phố để tìm cho mình những giây phút trải nghiệm trong một ko gian thiên nhiên tĩnh lặng.Nằm tại độ cao 1200m so với mặt nước biển, nơi đây quanh năm mây mù bao phủ nên còn có tên gọi Thung Mây. Thung lũng được bao bọc bởi núi Trâu, núi Pó, núi Tiên, khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình vào khoảng 20 – 23,3ºC. cái họ và tên Lũng Vân hẳn còn xa lạ với nhiều người. Một phần bởi nó nằm sâu bên đường Hòa Bình – Mộc Châu, tuyến phố tới Lũng Vân lại vô cùng hiểm trở đối với những đèo dốc liên tiếp dài 13km. thành ra, cũng dễ hiểu lúc ít người biết về Lũng Vân.
Theo giúp thuyết được ghi lại trong áng mo “Đẻ đất, đẻ nước” của người Mường thì đã lâu lắm rồi, chẳng ai còn nhớ được, giữa chốn núi non hiểm trở đã xảy ra một cơn đại Hồng thuỷ. Nó bất thần đổ ập xuống trong một đêm mưa gió bão bùng. Dòng nước cuộn xiết đã cuốn trôi hết nhà cửa, trâu bò, con người và cả núi rừng. Giữa cuộc tan tác ấy, có đôi vợ chồng bấu víu được trên chiếc bè. Cứ thế, chiếc bè chìm nổi trong sóng dữ hết ngày này sang này khác cho tới lúc vướng vào một cây cổ thụ khổng lồ có họ và tên là Bi, rễ cây ăn xuyên qua “chín sông, mười núi” bền chắc đến nỗi cơn đại Hồng thuỷ kia không thể làm bật gốc. lúc cơn Hồng thuỷ rút đi, đôi vợ chồng nọ cũng ko biết quê xứ của mình ở đâu để trở về. Bởi sau cơn Hồng thuỷ, mặt đất như trở lại thời hỗn mang trên mình, mọi thứ đều tan tác hoặc bị cuốn trôi. ko biết đi đâu, họ ở lại dựng nhà bên dưới gốc cây Bi, sinh con đẻ cái, phát rừng làm nương, cày cuốc khung đồi thành ruộng bậc thang, làm Cọn lấy nước, thuần phục muông thú thành vật nuôi, lập bản, lập mường. Nhớ ơn cây thần cứu mạng, họ đã lấy tên cây đặt họ và tên cho mường. đấy là vùng Mường Bi hiện nay – một mường lớn và trù mật nhất trong 4 mường Bi – Vang – Thàng – Động của xứ Mường Hoà Bình. cái tên Lũng Vân, có nhẽ được bắt nguồn trong khoảng điểm đặc thù của một thung lũng đối với bốn bề là núi cao dựng, nối nhau điệp trùng quanh năm chờn vờn mây phủ. xưa, Lũng Vân còn có họ và tên là Mường Chậm. Theo các người dân thì chữ Chậm ở đây chẳng phải là sự nhanh, chậm theo nghĩa thông thường. tuy nhiên trong tiếng Mường nó cũng chẳng thể hiện ý nghĩa gì. khởi thủy ngày xưa của địa danh này cũng chẳng mấy ai rõ. Chỉ biết rằng truyền thuyết tạo nên xứ Mường trong mây này là một câu chuyện buồn của một cuộc trốn chạy quan Lang của một gia đình nghèo còn được ghi trong trí tưởng của một lớp người ngày xưa cũ như một câu truyện truyền thuyết đời nối đời.
tục truyền thì trong xứ Mường Hoà Bình, Mường Chậm là xứ mường trẻ tuổi nhất, nằm ở địa thế sâu, xa nhất. Nó là kết quả cuộc trốn chạy của một nhà dân thường. Vì phạm tội đối với nhà Lang nên phải bồng bế nhau bỏ mường đi tìm đất mới. Thuở đó, nhà lang xứ Mường Bống tại đất Lạc Sơn cho đắp một con đập dẫn nước về những thửa ruộng bậc thang lẩn khuất giữa những khe nách núi. diễn ra từ có con đập, lũ trẻ thường rủ nhau tắm và luồn cúi như những con tấy trong chiếc cống dẫn nước bắc ngang qua chân núi. Một nhà dân thuộc họ Bùi vô tình đan chiếc ngõ hầu (đó) chặn một đầu bên kia mồm cống. Mải nô giỡn, luồn lách 9 đứa trẻ tuổi bị giắt vào ngõ hầu và chết trong ấy. Nhà lang phạt vạ, bắt nhà họ Bùi đan đủ 9 chiếc ngõ hầu, mỗi năm nộp lúa, ngô… Quy ra vàng bạc đầy 9 chiếc ngõ hầu để nộp vạ cho mường… ko chịu được sự bất công, sau một mùa lúa mới, trong một đêm tối trời, nhà họ Bùi đã gùi chín gùi lúa vừa mới bồng bế nhau bỏ mường, trốn khỏi nhà lang. Họ đi miết cho đến lúc lạc vào một vùng hoang sơ cây cối rậm rạp. Nghe tiếng Cuốc kêu, biết là vùng này có nước, họ mới ngừng chân tại lại…. Mường Chậm được hình thành như thế. Con Cuốc chỉ trục đường cho người trốn vạ nhà lang được nhà họ Bùi nhớ ơn, ko bao giờ ăn thịt. cuộc sống bình yên trên vùng đất vừa mới của dòng tộc Bùi khởi đầu như vậy. Một năm sau, người vợ của nhà họ Bùi đi xúc cá, được một quả trứng. Bỏ đi đâu bà cũng bắt đúng quả trứng đó. Lấy làm lạ, bà mang về cho gà ấp, quả trứng nở ra một con rắn. Con rắn hồn hậu chẳng bao giờ làm hại người nào cả.. lớn lên, con rắn bò về chiếc lằn nước nơi trước kia người vợ nhà họ Bùi vớt được quả trứng. Trước lúc đi, rắn bảo: “Con trả ơn nuôi dưỡng của ba má bằng cách mở rộng đất cho bố cày”. Một đêm mưa gió, sấm chớp đùng đùng, nước ngập cả mường, kéo đổ cây, cuốn cả nhà… Đúng khi ấy, con rắn hiện lên bảo với ông lão họ Bùi: “con sẽ đi dập dòng nước dữ cứu mường. khi con đi, bố phải nhắm mắt nhắm mũi đọc câu thần chú “con tôi làm được” và không được tỉnh ngộ nhìn. giả dụ ko con sẽ chết ngay!”. nhắc rồi, con rắn lao vào dòng nước dữ trong đêm giông gió. Người cha nghe theo, nhắm mắt đọc câu thần chú. nhưng mà rồi rốt cuộc vì sự tò mò, ông tỉnh ngộ ra và trông thấy một con giao long đồ sộ đang hút từng đụn nước vào bụng, vừa hút, vừa lấy thân mình khoét núi cho nước thoát đi…
Cùng đối với các huyện thoại, cùng với cảnh đẹp mà không ít người đã phải thốt lên đầy ngạc nhiên lúc đặt chân lên vùng đất này là một cuộc sống thái hoà như tại chốn tu tiên. cuộc đời trong thung lũng này cứ lung linh huyền ảo như trong một câu truyện cổ tích có thật. Còn với những người dân thì “đây đích thực là một xứ thần tiên. tại đây người nào cũng được ân hưởng tuổi giời . Cả xã có hơn 400 nóc nhà đối với hơn 2.000 nhân khẩu thì có vô cùng nhiều cụ già thọ hơn trăm tuổi mà vẫn minh mẫn, khỏe mạnh.
Bất chấp dòng chảy thời gian, văn hóa Mường tại Lũng Vân được bảo tồn khá nguyên vẹn, từ các mái nhà sàn dốc hình con rùa với đức tin con rùa biểu tượng cho sự vững chãi tới những bộ váy của người đàn bà Mường. những cái váy cổ điển đa phần là màu đen, đầu váy trang hoàng bằng những hoa văn thổ cẩm nổi trội. hôm nay, để phù hợp đối với lao động, váy có ngắn hơn song các con đường nét tinh tế trong trang trí vẫn được lưu giữ. Lễ hội văn hóa xứ Mường Bi là một trong những sinh hoạt văn hóa cộng đồng được đông đảo người dân và du khách để ý. Mỗi lễ hội là một bức tranh phản ánh hiện thực cộng đồng và xã hội Mường cổ, tiêu biểu như Nạ Mụ, nhóm lửa, Xuống đồng, Rửa lá lúa, đặc biệt là hai lễ hội lớn: Khai hạ, Cơm mới. ngoài ra, người dân Lũng Vân với sự mộc mạc vốn có trong khoảng trong nếp ăn ở tới lối nghĩ suy hay niềm tin thờ phụng cũng tạo ra sức hút ko kém với du khách. Cảnh sác thiên nhiên thái hoà và con người hiền hòa nơi đây cách xa những ồn ào, khói bụi của thành thị, dễ khiến du khách mở lòng và tạm gác mọi lo toan thông thường.
đối với các tiềm năng sẵn có, Lũng Vân hiện đang là một điểm đặc sắc khách du lịch. tới Lũng Vân cuốn hút nhất vào thời khắc sau tết đến tháng Tư hàng năm, đấy là khi có nhiều mây bao phủ nhất. Mây diễn ra từ chiều tối và đến sáng sớm hôm sau tan dần, đến giữa trưa thì trời quang hẳn. tới Lũng Vân, du khách có thể thăm quan, nghỉ đêm tại nhà sàn của người Mường, cùng làm các công việc hàng ngày đối với người dân hay tham dự các sinh hoạt văn hóa cộng đồng… tại Lũng Vân có một chợ duy nhất, nằm ngay trung tâm xã, họp mỗi tuần có lần vào ngày thứ 3, du khách có thể đến đây để tìm hiểu các màu sắc văn hóa của dân tộc Mường. những du khách thích khám phá sẽ ko quên dành thời gian tắm suối, leo núi cô giáo Tiên…